نقد انیمیشن در سایه سرو

ترومای جنگ، زبان انیمیشن؛ ناخدا در آبی فروپاشی
شخصیت ناخدا با تمام تضادهایش، میان فروپاشی و حیات، در طیفی از رنگ و سکوت به‌خوبی تصویر شده است؛ از همان قاب نخست و شکستن تنگ ماهی تا واپسین پلان و رهایی در آبی بی‌کران دریا. انیمیشن، با ظرافتی مثال‌زدنی، درون‌مایه‌ی اختلال استرس پس از سانحه را نه با کلمات، که با نشانه‌ها، صداها و رنگ‌ها منتقل می‌کند.
وقتی حمله‌ی خاطرات آغاز می‌شود، رنگ چهره‌ی ناخدا به آبی سردی تغییر می‌کند؛ رنگی که در تضاد با آرامش معمول دریاست و بیشتر به معناهای عمیق‌تری چون ترس، اندوه، و درون‌پاشی اشاره دارد. خانه‌ی ساحلی ناخدا، سرشار از چیزهای شکسته و رهاشده است: گلدانی شکسته، آینه‌ای ترک‌خورده، دار قالی نیمه‌کاره، و تلویزیونی خاموش. اما در لنج، که انگار تنها پناه امن باقی‌مانده برای اوست، او تقلا می‌کند زندگی را با وسواس زنده نگه دارد؛ گل‌ها را آب می‌دهد، رادیو را روشن می‌کند، قاب عکس‌ها را تمیز می‌کند، و حتی دیوارهای آسیب‌دیده‌ی لنج را رنگ می‌زند. اما حتی این‌جا هم خاطرات تلخ رهایش نمی‌کنند. دسته‌ای مرغ دریایی که در آسمان پرواز می‌کنند، ناگهان به هواپیماهای جنگی بدل می‌شوند، و آشوب در ذهن ناخدا شعله می‌کشد. حتی سکانسی که مرغ دریایی روی دیوار تازه‌رنگ‌شده ردی می‌اندازد، اشاره‌ای تلخ است به این‌که گذشته، حتی وقتی به‌ظاهر فراموش شده، جای پای خودش را می‌گذارد.
روایت بصری انیمیشن در نقطه‌هایی شاعرانه و خیال‌گونه می‌شود. وقتی دختر تصمیم به ترک ناخدا می‌گیرد، پدر به چیزی شبیه هاله‌ای نوری ــ شاید پَر یا بخار یا سایه‌ای مه‌آلودــ درمی‌آید و او را در آغوش می‌گیرد، نشانی از پیوندی نادیدنی و هنوز زنده که در لحظه‌ی رفتن، تردید را به جان دختر می‌اندازد. این استعاره‌ی بصری در دو سکانس دیگر هم تکرار می‌شود: یکی وقتی دختر از پدر ناامید می‌شود و سایه‌ی پدر در پشت سرش او را ذوب می‌کند، و دیگری وقتی پدر از خود بی‌خود می‌شود و به نهنگ حمله می‌کند، دختر او را هل می‌دهد و ناخدا به هزار تکه خرد می‌شود.
تصویر ذهنی ناخدا هنگام حمله، با ماهی‌های مرده، خون، مغز متلاشی‌شده، صدای جیغ و خش خش رادیو، تصویری از فروپاشی کامل روانی‌ست؛ جنگ، نه در بیرون، که درون انسان ادامه دارد.
نهنگ به گل‌نشسته، بیش از آن‌که یک حیوان باشد، استعاره‌ای‌ست از زخمی‌که التیام نیافته است، خاطره‌ای که به رهایی نیاز دارد. لنج، محل حادثه و درد، پناهگاه ناخدا شده بود؛ گویی راه نجات، نه فرار از خاطره، که پناه بردن به همان خاطره‌هاست.
ناخدا در لحظه‌ای از اوج آشفتگی روانی، نهنگ را نه به‌عنوان موجودی نیازمند کمک، که چون تهدیدی برای دخترش می‌بیند. در ذهن او، نهنگ بدل به تجسمی از رنج، خاطرات و ترومای سرکوب‌شده‌اش شده است؛ رنجی که نه‌تنها خودش را می‌فرساید، بلکه حالا می‌تواند دخترش را هم زخمی کند. ناخدا که در ابتدا می‌کوشد با خشونت نهنگ را دور کند، به ناگاه درمی‌یابد که آسیبِ واقعی، از جانب خودِ اوست؛ این اوست که در آستانه‌ی نابود کردن دخترش ایستاده. پس تصمیم به رهایی می‌گیرد؛ نهنگ را با طنابی به لنج، به خاطرات، به خودِ زخمی‌اش می‌بندد و با سوراخ کردن بدنه‌ی‌ لنج، همه چیز را به دست دریا می‌سپارد. رهایی از خاطرات، نجات دختر، و در نهایت، پذیرش فروپاشی خود