درموردِ فیلم‌های پیرپسر و The Oldboy: از توازن تا تزویر

روایتی از دو “پیرپسر”؛ از توازن تا تزویر

با اکران “پیرپسر” “اکتای براهنی”، فضای سینمایی و نقدها پر شد از نامی که پیش‌تر برای من با آن شاهکار “پارک چان‌ووک” گره خورده بود. فیلمی که عنوانش، ناخودآگاه تصویری از چکش، دهان خونین و دندان‌های افتاده، هزارتوی حافظه، و انتقامی بی‌امان را زنده می‌کرد. طبیعی بود که کنجکاو باشم: بازسازی یا الهام؟ اقتباس یا فقط هم‌نامی؟
اما آن‌چه روی پرده آمد، جایی بسیار دورتر از آن فضای پر از تحسین و ستایشی که پیرامون فیلم شکل گرفت ایستاده بود. پیرپسرِ براهنی بیش از آنکه روایت‌گر باشد، مجموعه‌ای از ارجاعات و نمادهای پراکنده است؛ تکه‌هایی از برادران کارامازوف، ابله، پدران و پسران، تراژدی ادیپ و حتی بخش‌هایی از شاهنامه که درهم آمیخته شده‌اند. ارجاعات ادبی در سینما همیشه بوده‌اند اما براهنی چنان با اصرار و بی‌ظرافت ارجاعات خود را در صحنه‌ها تزریق می‌کند که مخاطب مجال تجربه یا تفسیر نمی‌یابد؛ فقط باید ببیند و تایید کند. همان ابتدا در کتاب‌فروشی صحبت را به برادران کارامازوف می‌کشاند تا به تماشاگر بفهماند که با ایوان، آلیوشا، دیمیتری و فئودور مواجه است. تاکید بیش از اندازه‌ی دوربین روی تابلوهای خانه، از کاراواجو و مسیحِ بی‌جانِ هولباین گرفته تا پرده‌هایی از رستم و سهراب، حتی آن سکانس که پورشیرازی را طوری در قاب قرار می‌دهند که دو شاخ روی سرش منطبق شود، آنقدر بی‌رمق و تحمیلی منتقل می‌شوند که مخاطب را به دل‌زدگی می‌کشاند.
فیلم می‌توانست با تمرکز بر تعارض‌های جنسی و قدرت، مواجهه‌ای پیچیده و درگیرکننده میان میل و خشونت، که از فصل دل‌چسب رقص شمشیر و سکانس سیلی‌زدن رعنا به غلام در پلکان قابل حس بود، همان درام جنسی شروعش را حفظ کند و بدون وسوسه‌های نمادگرایی دم‌دستی مسیرش را ادامه دهد، به بازی بی‌مثال پورشیرازی تکیه کنه و‌ از روشنفکری سیاسی، آن هم چنین نخ‌نما و به هر قیمتی، دست بردارد؛ اما متاسفانه پرگویی فیلمنامه و تدوین اشتباه اثری که می‌رفت تا علی‌رغم ایرادات جزئی بسیارش (من‌جمله خام و دم‌دستی بودن برخی سکانس‌های مثلا اروتیک یا بازگشت هزارباره به موتیف خانه‌ی غرق در کثافت در سینمای ایران) به یک فیلم منحصربه‌فرد و در نوع خودش ماندگار تبدیل شود را در هم می‌شکند‌ و در نهایت مخاطب مجبور می‌شود به تعدادی سکانس محدود با بازی درست و به‌اندازه‌ی برخی بازیگران بسنده کند و در تجربه‌ی رسیدن به عمق احساسات و قصه که رسالت یک اثر سینمایی‌ست ناکام بماند.